کشاورز جوان – توجه به کشاورزی دانش‌بنیان و علمی و سرمایه‌گذاری در توسعه منابع انسانی و توانمندی نیروی انسانی به عنوان یک اصل زیربنایی در اقتصاد مقاومتی باید مورد توجه مسئولین، قانونگذاران، برنامه‌ریزان و مجریان قرار گیرد.
ناصر سلطانیان کارشناس ارشد مدیریت آموزشی در یادداشتی با عنوان «کشاورزی دانش بنیان، راهکار تحقق اقتصاد مقاومتی و تضمین پایداری امنیت غذایی» آورده است: ابلاغ سیاست‌های کلان اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی جهت ترسیم چشم‌انداز آینده نظام جمهوری اسلامی ایران به منظور تحقق آرمانهای انقلاب اسلامی براساس بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی در حوزه مسئولیت رهبری انقلاب اسلامی است.
در همین رابطه تاکنون سیاست‌های کلی کشور در بعضی از حوزه‌ها از جمله سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی، سیاست‌های کلی اشتغال، سیاست‌های کلی خودکفایی دفاعی، امنیتی، صنعت و کشاورزی و سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی به قوای سه گانه کشور و مسئولین ذیربط ابلاغ شد.
به منظور تحقق این سیاستها تصویب قوانین تدوین نقشه راه، آیین‌نامه‌ها، دستورالعمل‌های اجرایی با زمانبندی مشخص و قابل ارزیابی برای عملیاتی ساختن این سیاستها جهت تداوم، استحکام و پایداری نظام جمهوری اسلامی ایران به عنوان الگوی الهام‌بخش آرمانهای بزرگ انقلاب اسلامی ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.
یکی از بخشهای مهم و زیربنایی کشور که می‌تواند نقش ویژه و بی‌بدیلی را در تحقق اقتصاد مقاومتی ایفا نماید بخش کشاورزی با ویژگی‌ها و توانمندی‌های خاص خود است.
این بخش با تکیه بر توانمندی‌های داخلی برخوردار از منابع پایه آب و خاک، تنوع محصولی در شرایط ویژه آب و هوایی کشور، منابع انسانی و یافته‌های علمی تاکنون نقش تعیین کننده‌ای در تأمین امنیت غذایی کشور که تضمین کننده امنیت ملی محسوب می‌شود داشته است.
با توجه به نقش و جایگاه بخش کشاورزی در اشتغال‌زایی و تأمین امنیت غذایی، حفظ منابع پایه و توجه به مسائل زیست محیطی و فراهم کردن زمینه توسعه سایر بخشهای صنعت و خدمات، در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و سیاست‌های کلی خودکفایی کشور تأکید ویژه بر توسعه پایدار بخش کشاورزی شده است.
تصویب قوانین مناسب و موردنیاز، تدوین نقشه راه علمی و عملی با تأسی از سیاست‌های کلی می‌تواند گامی اساسی در جهت تسهیل و تسریع در دستیابی به اهداف این سیاستها باشد.
در توسعه کشاورزی عوامل زیرساختی از جمله پایداری منابع پایه آب و خاک، نظام‌های بهره‌برداری، سیاست‌های حمایتی و سرمایه‌گذاری نقش بسیار مهم و اساسی دارد.
نتایج پژوهش‌ها، تحقیقات و تجربیات نشان می‌دهد که تأثیر منابع انسانی در بهره‌وری هریک از عوامل مؤثر در توسعه بخش کشاورزی منحصر بفرد، تعیین کننده و بی‌بدیل است. به دلیل اهمیت و جایگاه توسعه منابع انسانی در توسعه پایدار بخش کشاورزی، در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و سیاست‌های کلی خودکفائی کشاورزی در چندین بخش به طور مستقیم و غیر مورد تأکید قرار گرفته است.
در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی در بند ۲ به «اقتصاد دانش بنیان» در بند ۳ به «محور قراردادن رشد بهره‌وری در اقتصاد با تقویت عوامل تولید، توانمندسازی نیروی کار» در بند ۵ به «افزایش سهم سرمایه انسانی از طریق ارتقای آموزش، مهارت، خلاقیت و کارآفرینی» توجه شده (۱) و در همین رابطه در سیاست‌های کلی خودکفایی کشاورزی
در بند ۱ به «توانمندسازی منابع انسانی» در بند ۳ به «تشویق کشاورزان به رعایت استاندارها» در بند ۴ به «نوسازی نظام تولید کشاورزی برمبنای دانش نوین، تربیت، حفظ و تجهیز نیروی انسانی موردنیاز و در بند ۷ به «کاهش هزینه‌های تولید و افزایش بهره‌وری» تاکید شده است.(۲)
تأمل در موارد ذکر شده بیش از هرچیز از ضرورت توجه به کشاورزی دانش بنیان، علمی می‌باشد و سرمایه‌گذاری در توسعه منابع انسانی و توانمندی نیروی انسانی» به عنوان یک اصل زیربنایی در اقتصاد مقاومتی باید مورد توجه مسئولان به ویژه قانونگذاران، برنامه‌ریزان و مجریان قرار گیرد.
با توجه به اینکه اصولاً توسعه منابع انسانی در یک برنامه جامع، مستمر و پویا قابل تحقق است لذا باید ابعاد مختلف توانمندسازی منابع انسانی با توجه به جامعه هدف مورد توجه قرار گیرد و به صورت تعاملی با سایر عوامل مؤثر در توسعه بخش در یک ساختار نظام یافته، هماهنگ، مکمل، هم‌افزا در برنامه‌های کلان در سطح ملی و متناسب با اقتضائات زیربخش‌های کشاورزی، منطقه‌ای و محصولی با لحاظ قراردادن شرایط بومی برنامه‌های اجرایی تدوین شود. بنابراین توسعه و توانمندسازی منابع انسانی در بخش کشاورزی، در برنامه‌های محدود، کوتاه مدت، مقطعی و در محدوده خاص جغرافیایی عملی نیست.
با توجه به ویژه‌گی‌های کشاورزی ایران، پراکندگی و تنوع محصولی، شرایط آب و هوایی، ویژگیهای منطقه‌ای، تعاملات اجتماعی، ویژگیهای شاغلان، نظام‌های بهره‌برداری، نظام مالکیت از یک سو و برنامه‌ها، شرایط و ضوابط نهادها و دستگاه‌های مسئول در توسعه منابع انسانی بخش کشاورزی در سطوح آموزشهای مهارتی کوتاه مدت، آموزشهای پایه‌ای در آموزش و پرورش و آموزش عالی در دانشگاه‌ها از سوی دیگر مستلزم شناخت دقیق و داشتن اطلاعات جامع برای تدوین برنامه توانمندسازی نیروی انسانی متناسب با نیاز بخش کشاورزی می‌باشد.
در همین رابطه جهت تدوین برنامه جامع و نقشه راه توسعه منابع انسانی اصول ضروری ذیل باید مورد توجه قرار گیرد تا با بهره‌گیری از امکانات، توانمندی‌ها و ظرفیت‌های موجود در یک نظام هماهنگ و هدفمند «توانمندسازی نیروی انسانی بخش کشاورزی» تبیین شود تا دستیابی به اهداف سیاست‌های کلی تسریع شود.
* تدوین نظام جامع آموزش کشاورزی به منظور هماهنگ‌سازی دستگاه‌ها و نهادهای مختلف که در این حوزه فعالیت دارند. منظور از نظام آموزش کشاورزی تلفیق و ادغام دستگاه‌های ذیربط نیست بلکه تبیین منسجم سیاستها، فرآیندها و هدفمندی نظام آموزش کشاورزی با تأکید بر اصول و سیاست‌های کلی توسعه کشاورزی و تمرکز در سیاست‌گذاری و تنوع در اجرا می‌باشد بگونه‌ای که مدیریت کلان، راهبردها توسط مسئولین بخش کشاورزی، پشتیبانی و ارائه خدمات آموزشی توسط بخشهای دولتی، عمومی و خصوصی و هماهنگی و سازماندهی امور بر اساس قوانین و مقررات انجام شود.
* ایجاد ساختار آموزشی متناسب با ویژگیهای کشاورزی ایران و پراکندگی سرزمینی به منظور تسهیل دسترسی کشاورزان و بهره‌برداران بخش و علاقمندان به دانش فنی کشاورزی در سطح کشور،تبیین فرآیند مناسب به منظور کاربردی کردن یافته‌های علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی و تحقیقاتی و تبدیل یافته‌های علمی به بسته‌های آموزشی اجرایی و عملیاتی متناسب با نیاز مخاطبان و متقابلاً انتقال مسائل و مشکلات کشاورزی به مراکز علمی و پژوهشی
* حمایت و تسهیلات لازم به منظور ایجاد انگیزه برای افزایش گرایش دانش‌آموزان و دانشجویان بویژه در مناطق کشاورزی و روستایی جهت تحصیل در رشته‌های کشاورزی به منظور جوان‌سازی نیروی انسانی بخش و فراهم کردن زمینه پذیرش نوآوری و ایجاد بستر مناسب برای کارآفرینی
* ضرورت آسیب‌شناسی آموزش کشاورزی در کشور در پذیرش، شیوه آموزش و فرآیند فعلی، بویژه در دانشگاه-ها، یادآوری این نکته ضروریست که در حال حاضر بنا بر آمارهای منتشره کمتر از ۳درصد از کشاورزان کشور دارای تحصیلات دانشگاهی می‌باشند در حالی که انبوهی از دانش‌آموختگان رشته‌های کشاورزی به دلایل مختلف از جمله ساختار اجتماعی کشاورزی و ضعف دانش‌آموختگان در مهارت‌های عملی و کاربردی و مزرعه‌ای، عدم وجود ساختار مناسب در نظام کشاورزی، نمی‌توانند در فرآیند تولید نقش قابل توجهی داشته باشند.
* از اصول دیگری که باید در نظام آموزش کشاورزی مورد توجه مسئولان و برنامه‌ریزان و حتی نظام قانونگذاری قرار گیرد انسجام و پیوستگی و نگرش سیستمی به آموزش کشاورزی است.
در حال حاضر این پیوستگی و انسجام در نظام آموزش کشاورزی وجود ندارد. بنا بر آمار منتشره از وزارت آموزش و پرورش کمتر از ۵/۱ درصد از دانش‌آموزان متوسطه کشور در رشته‌های کشاورزی مشغول به تحصیل هستند. (۳)
در حالی که در آموزش عالی کشور حدود ۶ درصد از دانشجویان کشور در رشته‌های کشاورزی مشغول به تحصیل می‌باشند. (۴)
این نسبت حاکی از عدم انسجام آموزش پایه، یعنی آموزشهای متوسطه و آموزش عالی است در همین رابطه ترکیب جنسیتی و مناطقی که دانشجویان در رشته‌های کشاورزی تحصیل می‌کنند قابل تأمل است.
* با توجه به تحول چشمگیر در تکنولوژی و روند رو به رشد صنعتی شدن کشاورزی و بهره‌گیری از یافته‌های علمی و پژوهشی، ضرورت بازنگری در تجهیزات، ماشین‌آلات، کارگاه‌ها حتی شیوه آموزش کشاورزی، از اصول اجتناب ناپذیر است که لازمست در این رابطه سرمایه‌گذاری لازم در دانشگاه‌ها، هنرستان‌ها و مراکز آموزشی انجام شود.
* از اصول دیگری که در آموزش کشاورزی باید مورد توجه قرار گیرد بهره‌گیری از سیستم‌های نوین آموزشی از جمله ایجاد شبکه ملی کشاورزی با همکاری صدا و سیما، ایجاد سامانه و شبکه مجازی آموزش کشاورزی، بهره‌گیری از تکنولوژی نوین به منظور فراگیر کردن آموزش کشاورزی و ایجاد شبکه مشاوره مجازی و بهره‌گیری از فضای مجازی
* حمایت، تسهیل و تسریع در ایجاد شبکه آموزش غیردولتی و خصوصی توسط نهادهای عمومی نظیر نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، نظام دامپزشکی، نظام صنوف کشاورزی، اتحادیه‌ها، تعاونی‌ها و تشکل‌های تولیدی، شرکت‌های خدمات فنی مشاوره‌ای کشاورزی، خبرگان و نخبگان بخش کشاورزی با بهره‌گیری از توانمندی‌ها و امکانات منطقه‌ای و بومی
* با توجه به تجربیات حاصله و پژوهش‌های انجام شده، آموزش کاربردی کشاورزی با یک نگرش جامع در سه مرحله قبل از تولید، فرآیند تولید و بعد از تولید باید مورد توجه قرار گیرد به عبارت دیگر آموزش کشاورزی صرفاً به عنوان یک مهارت فنی در فرآیند تولید نیست، افزایش دانش و مهارت کشاورزان و بهره‌برداران قبل از تولید، به منظور آگاهی از نهاده های استاندارد و تجهیزات مناسب و موردنیاز و در حین تولید، استفاده بهینه از تجهیزات، امکانات و منابع و کاهش هزینه‌ها و بعد از تولید، نگهداری مناسب تولیدات، توسعه صنایع تبدیلی و بازاریابی، از اصول مورد تأکید در نظام آموزش کشاورزی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
* از آنجا که مخاطبین حوزه کشاورزی یعنی کشاورزان و بهره‌برداران گروه نسبتاً قابل توجهی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند و بنا بر آمارهای منتشره مرکز آمار ایران قریب به چهار میلیون و سیصد هزار نفر بهره‌بردار در بخش کشاورزی فعالیت می‌نمایند و از نظر سنی بیشتر آنان در گروه بزرگسالان قرار دارند، یعنی بیش از ۵۰ درصد دارای سن ۴۵ سال و بالاتر هستند و از نظر هرم تحصیلی در وضعیت مطلوب قرار ندارند. (۵)
ضرورت تدوین نظام جامع آموزش کشاورزی برای بهره‌مندی کشاورزان فعلی با توجه به ویژگیهای اجتماعی، ترکیب سنی و هرم تحصیلی آنان از یک طرف، آموزش و تربیت کشاورزان آینده و جوان‌سازی نیروی انسانی بخش کشاورزی از سوی دیگر باید مورد توجه قرار گیرد لذا در نظام جامع آموزش کشاورزی نمی‌توان یک روش، شیوه و سطح آموزشی را برای کلیه مخاطبین توصیه کرد بلکه بنا بر اقتضائات، نیازها و ضرورت‌ها شناخت کافی از مخاطبین و نیازهای آنان و تدوین برنامه منعطف و سطح بندی آموزش به صورت عمومی، تخصصی و ویژه برای کشاورزان از دیگر اصولی است که در این نظام باید مورد توجه قرار گیرد.
امکان عملیاتی شدن و تدوین برنامه‌های اجرایی توسعه و توانمندسازی نیروی انسانی در صورتی فراهم می‌شود که ابتدا این تغییر نگرش و باور در مسئولان ذیربط ایجاد شود که تحول در نظام کشاورزی به منظور تحقق کشاورزی دانش بنیان زمانی حاصل می‌شود که تحول در توسعه منابع انسانی و توانمندسازی کشاورزان صورت گیرد به عبارت دیگر دستیابی به کشاورزی توسعه یافته زمانی میسر است که کشاورزان دارای دانش روز، مهارت کاربردی علمی و عملی باشند و این فرآیند به صورت مستمر، پویا، فراگیر و همه جانبه تداوم داشته باشد.
با توجه به گستردگی مخاطبین و حضور کشاورزان در اقصی نقاط کشور و همچنین ویژگیهای خاص آنان، تحقق آموزش کشاورزی جامع، کاربردی و مؤثر مستلزم سرمایه‌گذاری کافی و تخصیص منابع لازم به آن است. این سرمایه‌گذاری در سطح کلان زمانی مقدور خواهد بود که مسئولان منابع در نظر گرفته شده برای توانمندسازی و توسعه منابع انسانی را، یک سرمایه‌گذاری پایدار، تجدید شونده محسوب کنند و باور داشته باشند که مقرون به صرفه‌ترین سرمایه‌گذاری در توسعه بخش کشاورزی توسعه منابع انسانی است .
امید است مسئولین ذیربط با استفاده از تجربیات مفید گذشته و فرصت به وجود آمده در تحقق اهداف کلان بخش کشاورزی با تأکید بر توسعه و تجهیز منابع انسانی نسبت به توانمندسازی نیروی انسانی بخش کشاوری اقدام نمایند تا با افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها، تولید محصول سالم، استفاده بهینه و حفظ منابع پایه آب و خاک و توجه به مسائل زیست محیطی، گامی اساسی در توسعه و پایداری تولیدات کشاورزی و امنیت غذایی کشور برداشته شود.
در این صورت دستیابی به اهداف اقتصاد مقاومتی و سیاست‌های کلان خودکفایی کشاورزی تسریع می‌شود و به دنبال آن توسعه کشاورزی پایدار و دانش بنیان مبتنی بر توسعه منابع انسانی زمنیه دستیابی به امنیت غذایی را تسریع می‌کند.
۱- سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی معظم رهبری (اسفند ۹۲)
۲- سیاست‌های کلی خودکفایی کشاورزی ابلاغی مقام معظم رهبری (دیماه ۹۱)
۳- آمارنامه وزارت آموزش و پرورش (سال ۹۱)
۴- آمارنامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (سال ۹۱)
۵- مرکز آمار ایران (سال ۹۱)
منبع: خبرگزاری فارس