مجله اینترنتی کشاورز جوان – کارشناس کشاورزی مطرح کرد: بین سیستمهای مختلف آبیاری بالاترین بهرهوری و کمترین تلفات آب در سیستمهای آبیاری تحت فشار استو تنوع سیستمهای آبیاری تحت فشار زیاد میباشد که با توجه به نوع محصول و شرایط کشت نوع مناسب این سیستم استفاده میشود و اکثر این سیستمها هزینه اولیه اجرا آن زیاد است.
برای کسب اطلاعات و تجربیاتی در مورد آبیاری تکمیلی اراضی گندم دیم پس از مطالعاتی در این زمینه از چندین هیئت علمی، متخصص کشاورزی و کشاورز پیشرو در کشت گندم دیم و آبیاری تکمیلی راهنمایی و مشاوره کسب گردید. برای انجام مصاحبه سوالاتی طرح گردید و متخصصینی که کشت دیم وآبیاری تکمیلی را در مزارع خود اعمال می‌کردند پاسخگویی این سوالات بودند. متن زیر خلاصه ای از گفتگو با سرکار خانم دیانت است.
- کشت گندم به صورت دیم در کدام مناطق ایران انجام میشود؟
اصولا در مناطقی که میزان بارندگی بیش از ۲۵۰ میلی متر باشد، کشت دیم انجام میگیرد. اکثرا مناطق شمال غرب و غرب کشور (ارومیه، کردستان، کرمانشاه، همدان، زنجان، تبریز) و قسمت هایی از شمال و شمال شرق (گرگان، خراسان شمالی، مازندران و گیلان) و در جنوب استان اصفهان، چهارمحال بختیاری و کهگیلیو و بویر احمد، تهران، قزوین و قسمت‌هایی از استان فارس کشت صورت میگیرد )موسوی بایگی و همکاران،۱۳۹۲).
- تاریخ کشت مناسب گندم به صورت دیم چه زمانی میباشد؟
اصولا کشاورزان زمینهای خود را به دو قسمت تقسیم میکنند. در یک قطعه کشت انجام میشود و قطعه دیگر به صورت آیش می‌ماند. زمینی که آیش بوده در فصل بهار، زمانی‌که زمین گاورو باشد شخم خورده تا در زمان مناسب خود (بسته به منطقه متفاوت میباشد از اوایل مهر تا اواخر آبان) عملیات کشت صورت میگیرد. اصولا قبل از شروع بارندگی پاییزه کشت دیم صورت میگیرد تا گیاه از آب باران برای جوانه زنی و رشد اولیه خود استفاده کند (کمالی و همکاران، ۱۳۸۷).
- آیا آبیاری به عنوان آبیاری تکمیلی در مزارع گندم دیم ایران صورت میگیرد؟ از چه سیستم و فناوری برای اعمال آبیاری تکمیلی استفاده میشود؟
کشاورزانی که در کنار مزراع آبی خود مزراع دیم دارند، در مرحله گلدهی یا گرده افشانی آب کمکی به مزارع خود می‌دهند. که عملکرد را تا حدود ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار افزایش میدهد. برای اعمال آبیاری تکمیلی چون اصولا مزراع دیم به صورت تپه ماهور و نامسطح میباشند از سیستم ارابهای و گان که حمل و نقل آن آسان و نیاز به زیرساختهای اجرای سیستم آبیاری ندارد، بیشتر استفاده میشود (خرمیان و همکاران۱۳۹۱).
- بهترین و مناسبترین زمان به ترتیب اولویت برای آبیاری تکمیلی اراضی گندم دیم ایران کدامند؟(زمان مبتنی بر تعداد روز پس از کشت)
اگر در مرحله جوانه زنی و رشد اولیه بارندگی رخ دهد، تا فصل بهار نیاز به آبیاری نمی باشد. در فصل بهار انتهای پنجهزنی تا ساقه دهی نیز معمولا بارندگی داریم و نیاز به آبیاری کمکی و تکمیلی کمتری می باشد، ولی در مرحله گرده افشانی و پرشدن دانه ها که این مرحله بسیار مهمی در میزان عملکرد میباشد، بارندگی کمتری رخ میدهد و یا اصلا بارندگی نداریم بنابراین اعمال آبیاری تکمیلی ضروری میباشد (مقدسی،۱۳۶۸).
- تقویم کشت و آبیاری اراضی گندم به تفکیک دشتهای کشور؟
تقویم کشت نسبت به اقلیم هر منطقه متفاوت می باشد. به طور مثال در مناطق سردسیر مثل استانهای همدان و کردستان اول مهرماه یا اواخر شهریور کشت صورت میگیرد. ولی به سمت استان های قزوین و تهران مثل دشت ورامین در آبان ماه میباشد. ولی در مناطق گرمسیر مثل استان فارس در اواخر آبان یا اوایل آذر کشت صورت میگیرد. از طرفی مناطق گرمسیرتر برداشت محصول زودتر انجام میشود، ریزا گیاه مراحل رشدی خود را سریعتر طی میکند. در این مناطق با استفاده از دادههای هواشناسی به طور متوسط ۱۰ تا ۲۰ ساله اولین بارش پاییزه که اتفاق می افتد باید کشت دیم خود را انجام داده باشیم که نیاز به آبیاری کمکی و تکمیلی نباشد (مقدسی،۱۳۶۸).
- بالاترین بهرهوری در کدامیک از سیستمهای آبیاری میباشد؟ چرا؟ آیا میتوان از این سیستم در کشت دیم استفاده کرد؟
بین سیستمهای مختلف آبیاری بالاترین بهرهوری و کمترین تلفات آب در سیستمهای آبیاری تحت فشار میباشد. تنوع سیستمهای آبیاری تحت فشار زیاد میباشد که با توجه به نوع محصول و شرایط کشت نوع مناسب این سیستم استفاده میشود و اکثر این سیستمها هزینه اولیه اجرا آن زیاد میباشد. برای کشت آبی چون عملکرد بیشتر میباشد اجرای این سیستمهای آبیاری و انجام زیرساختهای آن مقرون به صرفه میباشد اما برای کشت دیم مقرون به صرفه نمیباشد. سیستم ارابهای که هزینه اولیه و اجرا آن کمتر میباشد در مزارع دیم توصیه میشود ولی دارای معایبی از جمله رواناب، سله بستن خاک (که در مرحله جوانه زدن باعث کندی رشد یا نامنظم سبز شدن مزارع شده) و در مراحلی که ارتفاع بوته زیاد میباشد باعث ورس و خوابیدگی محصول میگردد .(Cetin and Bilget, 2002; Basal et al, 2009)
- کدام سیستم آبیاری در اراضی گندم دیم ایران که عمدتا غیر مسطح هستند، بهرهورترند؟
سیستم ارابهای و گان چون با تراکتور قابل حمل و نقل میباشند و در مناطقی که امکان تردد تراکتور باشد کشت دیم صورت میگیرد. لذا این سیستم برای اراضی غیرمسطح قابل توصیه میباشد. اجرای سیستم آبیاری تکمیلی برای کشاورزان که به صورت خرده مالکی باشند صرفه اقتصادی ندارد ولی برای کشاورزانی که زمین زیاد دارند و یا با اشتراک گذاشتن سیستم آبیاری با دیگر کشاورزان مناسب بوده و باعث افزایش عملکردی تقریبا تا ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار میشود (اسفندیاری و داوری، ۱۳۹۰).
- آیا در زمان برداشت اراضی که آبیاری تکمیلی شدهاند و اراضی که آبیاری تکمیلی نشدهاند تفاوتی وجود دارد؟
زمینهایی که آبیاری تکمیلی شدهاند به نسبت دیرتر به رشد فیزیولوژیک میرسند و بنابراین دیرتر نیز برداشت میشوند. با در دسترسس بودن آب اندام هوایی گیاه به مدت بیشتری سبز باقی می ماند و فتوسنتز میکند، بنابراین عملکرد بیشتری را تولید میکندAdary et al., 2002; Slafer., 2007)).
- آیا بین مفاهیم کم آبیاری و آبیاری تکمیلی تفاوتی وجود دارد؟
کم آبیاری بیشتر در زمینهای که کشت آبی صورت میگیرد و عبارتند از کاهش حجم و دور آبیاری میباشد که در این زمینه تحقیقات بسیاری صورت گرفته است. ولی آبیاری تکمیلی بیشتر در اراضی دیم به کار میرود که اثر تنش خشکی آخر فصل را کاهش میدهد و عملکرد را بهبود میبخشد که تحقیقات در این زمینه کمتر میباشد (بازگیر،،۱۳۷۸، نادری، ۱۳۹۲) .
-آیا استفاده از فناوری کمخاکورزی در اراضی دیم مناسب میباشد؟
در مزارع دیم و یا حتی کشت آبی باید به سمت کشاورزی پایدار پیش رویم و میزان دخالت انسان و ماشین الات را در اراضی کاهش دهیم تا طبیعت به سیر طبیعی خود ادامه دهد. برای کاهش و کم کردن ورود ماشین آلات در اراضی کشاورزی از کم خاکورزی استفاده میکنند که علاوه برا اینکه اثرات مضر ورود ماشین آلات را کاهش میدهد، می توان بقایا را روی سطح خاک نگه داشت که هم باعث میشود اراضی رطوبت خود را حفظ کنند و همچنین مواد آلی به زمین اضافه میشود که باعث بهبود ساختمان خاک میشودForrestal., 2014) ).
منابع
- کمالی، غ.ع.، ع. صدقیانی پور و ع. صداقت کردار. ۱۳۸۷ . بررسی پتانسیل اقلیمی کشت گندم دیم در استان آذربایجان شرقی. مجله آب و خاک )علوم و صنایع کشاورزی(، جلد ۵۵ ، شماره – . ۵، ص
- موسوی بایگی، م.، ب. اشرف و ف. رمضان زاده هژبر. ۱۳۹۲ . شناسایی مناطق مستعد و تعیین تاریخ مناسب کشت گندم در منازق دیم کاری استان خراسان رضوی. نشریه زراعت، شماره ۲۲ ، ص
- بازگیر، س. ۱۳۸۷ ؛ بررسی پتانسیل اقلیمی زراعت گندم دیم، مطالعه موردی استان کردستان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده کشاورزی.
- نادری، ا. ۱۳۹۲ . کارایی واحدهای دمایی و درجه-روزرشد تجمعی مراحل فنولوژیکی و رابطه آن ها با عملکرد دانه ژنوتیپ های گندم. فصلنامه علمی پژوهشی فیزیولوژی گیاهان زراعی، دانشگاه آزاد اهواز، سال پنجم، شماره هجدهم
- مقدسی، ف. ۱۳۶۸ ؛ رابطه بین مراحل مختلف فنولوژی گندم کرج ۱ با متوسط درجه حرارت هوا. نیوار ، انتشارات سازمان هواشناسی کشور.
- Slafer, G.A. 2007. Physiology of determination of major wheat yield components. In Wheat Production in Stressed Environments” (Ed: H. Buck). Springer. The Netherlands pp: 557-565.
- Forrestal, P., Meisinger, J. & Kratochvil, R. (2014). Winter wheat starter nitrogen management: a preplant soil nitrate test and site-specific nitrogen loss potential. Soil Science Society of America Journal, 78, 1021-1034.