کشاورز جوان – خاک اگر پوشش گیاهی نداشته باشد، رطوبت آن به سرعت تبخیر میشود. همچنین اگر پوشش گیاهی نباشد، آب حاصل از بارندگی جاری شده و از دسترس خاک خارج میشود. اما وجود پوشش گیاهی باعث نفوذ آب به خاک شده و رطوبت لازم برای فعالیت میکروارگانیسمهای خاک را فرآهم میکند.
خاک بستری برای تأمین مواد غذایی مورد نیاز گیاهان و میکروارگانیسمهای خاک است. خاک زنده و فعال خاکی است که دارای مقادیر مناسبی از میکروارگانیسمها شامل باکتریها، قارچها، ویروسها و کرم خاکی باشد. این حالت تنها زمانی ایجاد خواهد شد که خاک دارای پوشش گیاهی باشد. خاک اگر پوشش گیاهی نداشته باشد رطوبت آن به سرعت تبخیر میشود؛ همچنین، اگر پوشش گیاهی نباشد آب حاصل از بارندگی جاری شده و از دسترس خاک خارج میشود اما وجود پوشش گیاهی باعث نفوذ آب به خاک شده و رطوبت لازم برای فعالیت میکروارگانیسمهای خاک را فرآهم میکند. درک روابط بین گیاه، میکروارگانیسمها و خاک و مدیریت آن باعث میشود تا خاک غنی از میکروارگانیسمها و حاصلخیز برای تولید محصولات کشاورزی در دسترس باشد.
اثر متقابل بین گیاهان، میکروارگانیسمها و خاک
وجود گیاه، میکروارگانیسمها و خاک در کنار هم، باعث ایجاد چرخهای میشود که نتیجه آن حاصلخیزی خاک و ایجاد شرایط مناسب برای رشد گیاه است (شکل ۱). بر اساس این چرخه گیاه و میکروارگانیسمها هر دو مواد غذایی خود را از خاک دریافت میکنند. مواد آلی حاصل از گیاه، کود دامی و کود شیمیایی که به خاک تزریق میشوند، توسط فعالیتهای متابولیکی میکروارگانیسمها به مواد مغذی تجزیه میشود. مواد مغذی توسط گیاه و خود میکروارگانیسمها جذب و مصرف میشود. در این چرخه خاک علاوه بر نقش استقرار گیاه و حفاظت کننده میکروارگانیسمها، محیطی ایدهآل برای فرآیندهای متابولیکی و جذب و دفع مواد توسط گیاه و میکروارگانیسمها است. میکروارگانیسمها طیف وسیعی از اثرات مستقیم روی گیاهان دارند و از طریق سه مکانیسم باعث افزایش رشد گیاه میشوند که شامل ۱- تأثیر بر فعالیتهای هورمونی گیاه ۲- حفاظت گیاهان در برابر عوامل بیماریزا ۳- تجزیه مواد آلی و معدنی خاک و قابل جذب کردن آنها برای گیاه است. ارتباط گیاهان با میکروارگانیسمها در محل ریزوسفر ریشه است. در این محل مواد ترشح شده از گیاه توسط میکروارگانیسمها مصرف و تجزیه میگردد (Jacoby, R. et al, 2017).
اثر متقابل گیاه، میکروارگانیسمها و خاک
همزیستی ایجاد شده بین گیاه و میکروارگانیسمها در محیط خاک، باعث پویایی و زنده بودن خاک میشود. پوشش گیاهی عامل اصلی شکلگیری این چرخه است. پوشش گیاهی با حفظ رطوبت خاک زندگی میکروارگانیسمی را در خاک فعال کرده و خاک نرم و حاصلخیز میشود. مانند آنچه در خاکهای جنگلی و مراتع با پوشش گیاهی مشاهده میشود. در خاک بدون پوشش گیاهی، زندگی میکروارگانیسمی شکل نمیگیرد و خاک قابلیت زنده بودن خود را از دست میدهد. ایجاد پوشش گیاهی در خاکهای خشک مناطقی با بارندگی کم، میتواند طی ۴-۲ سال شرایط خاک را بهبود داده و با فعال کردن زندگی میکروارگانیسمی، خاک را زنده کند و قابلیت تولید به آن ببخشد.
سیل و ریزگرد هر دو نتیجه تخریب پوشش گیاهی است
همزیستی ایجاد شده بین گیاه و میکروارگانیسمها در محیط خاک، باعث پویایی و زنده بودن خاک میشود. پوشش گیاهی عامل اصلی شکل گیری این چرخه است. پوشش گیاهی با حفظ رطوبت خاک زندگی میکروارگانیسمی را در خاک فعال کرده و خاک نرم و حاصلخیز میشود. مانند آنچه در خاکهای جنگلی و مراتع با پوشش گیاهی مشاهده میشود. در خاک بدون پوشش گیاهی، زندگی میکروارگانیسمی شکل نمیگیرد و خاک قابلیت زنده بودن خود را از دست میدهد. ایجاد پوشش گیاهی در خاکهای خشک مناطقی با بارندگی کم، میتواند طی ۴-۲ سال شرایط خاک را بهبود داده و با فعال کردن زندگی میکروارگانیسمی، خاک را زنده کند و قابلیت تولید به آن ببخشد.
وقتی پوشش گیاهی تخریب شود، ورزش باد میتواند ذرات خاک را بلند کرده و ریزگرد ایجاد کند یا با بارندگی آب راه افتاده و تبدیل به سیل شود و آثار مخرب برجای بگذارد. سیلهایی که در سالهای ۹۳ تا ۹۵ در مناطق ایلام، کرمانشاه، شمال خوزستان، جنوب سیستان و بلوچستان، گلستان و آذربایجان شرقی اتفاق افتاد و جان تعدادی از هم وطنانمان را گرفت و خسارتهای مالی زیادی را برجای گذاشت، نمونهای از آثار تخریب پوشش گیاهی است. در خصوص ریزگرد نیز تحقیقات نشان داده (نمودار۱) میزان ۷۸ درصد از کانونهای ریزگرد خوزستان در حدود ۲۰ سال پیش دارای پوشش گیاهی در قالب مراتع و زمینهای کشاورزی بودهاند. از بین رفتن پوشش گیاهی در این مناطق باعث تخریب خاک شده و کانونهای ۳۵۰ هزار هکتاری ریزگرد خوزستان را ایجاد کرده است. بنابراین، پدیدههای مخرب سیل و ریزگرد هر دو ناشی از تخریب پوشش گیاهی است.
توسعه پوشش گیاهی، آبخیزداری و آبخوانداری از اصول اساسی حفاظت از محیط زیست و مقابله با بیابانزایی است. آبخیزداری و آبخوانداری از طریق ذخیره منابع آبی و نفوذ آب به زمین، پوشش گیاهی را احیاء کرده و باعث جلوگیری از سیل خواهد شد. مدیریت آب و استفاده بهینه از حجم عظیم منبع آب سطحی میتواند نه تنها از وقوع سیل و آثار مخرب آن جلوگیری کند بلکه فرصتی برای افزایش تولیدات کشاورزی در این مناطق است. در خصوص ریزگرد نیز ایجاد پوشش گیاهی از طریق جنگلهای دست کاشت و مراتع دست کاشت با استفاده از گونههای بومی مقاوم به شوری و خشکی بهترین راهکار مقابله با ریزگرد است. گونههای گیاهی که علاوه بر مقاومت به شوری و خشکی آب و هوا، دارای کاربردهایی از قبیل غذایی، دارویی، صنعتی، زینتی یا خوراک دام باشند؛ امکان بهرهبرداری اقتصادی در مناطق روستایی و شهری اطراف کانونهای ریزگرد را فرآهم نموده و باعث میشود تا درآمد اقتصادی و اشتغالزایی ایجاد شود.
کاربری اراضی کانونهای ریزگرد استان خوزستان (اژدری و همکاران، ۱۳۹۴)
منابع
اژدری، حیدریان و سایر همکارن (۱۳۹۴) سازمان زمین شناسی اهواز
Jacoby, R., Peukert, M., Succurro, A., Koprivova, A., and Kopriva, S.,(2017). The Role of Soil Microorganisms in Plant Mineral Nutrition—Current Knowledge and Future Directions. Plant science. 8:1617
2 دیدگاه
سلام.ممنون .خیلی خوب بود.از دست اندرکاران وبسایت به این خوبی سپاسگزارم
لطف دارید. متشکریم از همراهی شما